اگرچه همه تصور دارند ارتودنسی صرفاً منظم کردن دندانهای نامرتب است، شاید خوب باشد بدانید که مشکلات ارتودنسی تنها محدود به این نامرتبی ها نمیشود. بسیاری از مشکلاتی که در ارتودنسی دیده میشوند از روابط نادرست یا نامتناسب فکها با یکدیگر به وجود میآیند. مثلاً فک بالا، کوچکتر از فک پائین و یا فک پائین، کوچکتر از فک بالا میباشد. به همین علت هم در بسیاری موارد، دندانها که به ناچار باید از فک نگهدارندهٔ خود پیروی کنند، تحت تأثیر این ناهماهنگی قرار میگیرند. در چنین مواردی هدف باید متمرکز بر اصلاح دلیل اصلی یعنی روابط فکی باشد، نه اصلاح دندانها به تنهائی. در اینجا متذکر می شویم که اصلاح ناهنجاریهای فک در سنین پائینتر و در دورهای که هنوز فک بیمار توانائی رشد دارد، بیشتر قابل اصلاح خواهد بود و با پشت سر گذاشتن این دوره، دیگر جز با روشهائی همچون جراحی قادر به اصلاح روابط فکی به میزان کافی نخواهیم بود. از طرفی، نامرتبیهای دندانی که در آنها فکها رابطه مناسب و درستی با یکدیگر دارند نیز زیاد دیده میشوند، اما شرایط و روش درمان آنها با مواردی که در بالا گفته شد تا حدودی متفاوت است.
مشکلات ارتودنسی به دو دسته فکی و دندانی تقسیم میشوند و مشکلات فکی را هنگامی میتوان درمان نمود که بیمار در سنین رشد فکی و استخوانی باشد. سن خاتمه رشد فک بالا زودتر از فک پائین است، بنابراین، بیمارانی که دچار کمبود رشد فک بالا هستند باید زودتر درمان شوند (مثلاً حدود ۷ سالگی) و مشکلات کمبود رشد فک پائین را میتوان قدری دیرتر آغاز نمود. لازم به ذکر است که درمان زودهنگام مشکلات ارتودنسی نیز همیشه مطلوب نیست زیرا احتمال برگشت مشکلات قبلی وجود داشته و موجب میشود درمان مجدداً صورت گیرد و این به معنی طولانی شدن بیمورد درمان و احتمال کم شدن همکاری کودک خواهد بود.
بهترین سن برای اولین مراجعه به متخصص ارتودنسی هفت سالگی است که به هیچ وجه نباید از ۸ سالگی دیرتر باشد. در اولین مراجعه، متخصص ارتودنسی مشخص خواهد نمود که آیا در این مقطع زمانی، درمانی برای بیمار لازم است یا نه. اگر سن برای درمان مناسب باشد (که معمولا تعداد این دسته از بیماران فکی خیلی زیاد نیست)، متخصص ارتودنسی در همان مقطع، درمان را آغاز میکند و اگر سن مناسب برای درمان هنوز فرا نرسیده باشد (که تعداد بیشتری از بیماران دارای مشکل فکی را شامل میشود)، متخصص ارتودنسی زمان مراجعه بعدی را مشخص خواهد کرد و بدین ترتیب خیال بیمار یا والدین از اینکه زمان مناسب برای درمان گذشته یا نه راحت خواهد شد. پس بطور خلاصه اینطور میتوان بیان کرد که مراجعه به متخصص ارتودنسی در ۸ـ۷ سالگی مزایایی دارد از جمله :
ارتودنسی لینگوال (زبانی) به پشت دندانها چسبانده می شوند و از اینرو نامرئی خواهد بود. نام این براکت ها برگرفته از کلمه لاتین ”لینگوا” به معنی زبان می باشد. این تکنیک بالاخص مناسب افراد بزرگسالی است که ضمن تمایل به بهبود ظاهر و عملکرد دندانها با ارتودنسی نمی خواهند دیگران از این درمان مطلع شوند. البته این براکت ها معمولا" برای حرکات دندانی مختصر توصیه می شوند.
زمانی که ارتودنسی لینگوال نزدیک به ۲۰ سال قبل معرفی شد، برخی بیماران و درمانگر ها آن را سیستم زیبایی بی همتایی انگاشته و نسبت به آن انتظارات زیادی پیدا کردند. با این حال گزارش هایی مبنی بر نتایج مأیوس کننده و هزینه های سنگین بسیاری از هیجانات پیشین را به ناامیدی بدل کرده و اشتیاق به این سیستم به تدریج کاهش یافت، به گونه ای که در اواخر دهه ۱۹۸۰ تعداد درمانگرهایی که از این تکنیک استفاده می کردند به صورت ناگهانی کاهش چشمگیری یافت و تنها افراد انگشت شماری همچنان بر پتانسیل این روش باور داشتند.
هزینه ارتودنسی لینگوال همانگونه که انتظار می رود بیش از براکت های فلزی معمولی می باشد. درمان با این روش ۱۵۰۰ تا ۲۰۰۰ دلار بیش از درمان با براکت های سنتی است. یکی از مهمترین عوامل، قیمت مواد مورد استفاده در ارتودنسی لینگوال می باشد. مواد مورد استفاده برای ساخت براکت های فلزی معمولی به طور رایجتری تولید شده و بنابراین هزینه کمتری برای ارتودنسی خواهند داشت.
یک راه حل تحریک کننده به لحاظ زیبایی در ارتودنسی استفاده از براکت های لینگوال می باشد. این براکت ها بجای چسبیدن به سطوح بیرونی دندانها به گونه ای اختصاصی طرح ریزی شده اند تا به پشت دندانها چسبیده و موقع لبخند زدن دیده نشوند. در واقع کسی متوجه بودن این براکت ها پشت دندانهای شما نمی شود مگر اینکه به داخل دهان شما با دقت نگاه کند. علاوه بر این مزیت که عنوان شد، هیچ دلیل قانع کننده پزشکی و بالینی دیگری برای استفاده از ارتودنسی لینگوال نسبت به براکت های معمول وجود ندارد.
نباید انتظار داشته باشید که متخصص ارتودنسی شما قادر به استفاده از این سیستم برای شما باشد. حتی ارتودنتیست ها می بایست دوره ای تخصصی را پشت سر گذارند تا بتوانند با این روش بیماران خود را درمان کنند. هر ارتودنتیستی این انتخاب درمانی را مطرح نمی کند. قرارگیری ارتودنسی لینگوال پشت دندانها ممکن است سبب ناراحتی جدی برای بیمار گردد. از سویی چسباندن این براکت ها می تواند چالشی جدی برای متخصص ارتودنسی باشد، زیرا لازم است بیمار تا حد امکان سر خود را رو به عقب نگهدارد تا درمانگر بتواند پروسه قرارگیری براکت ها را دقیق تر انجام دهد. ارتودنتیست نیز باید بیشتر سر خود را در طی این عمل خم کند.
ارتودنسی لینگوال نسبت به براکت های شیوه معمول بهم نزدیکتر قرار خواهند گرفت زیرا محیط داخلی قوس نسبت به محیط بیرونی آن کوچکتر می باشد. این امر سبب مشکل تر شدن استقرار براکت ها و تنظیمات جلسات آینده می گردد. به علاوه در ابتدا براکت های لینگوال نسبت به براکت های معمولی موجب ناراحتی بیشتری برای زبان بیمار می شوند. همچنین ارتودنتیست ها به دلیل پروسه پیچیده و ملال آور روش ارتودنسی لینگوال نسبت به براکت های سرامیکی که خود هزینه ای بالاتر نسبت به براکت های فلزی سنتی دارند مبلغ به وضوح بیشتری را از بیماران طلب می کنند.
هر کدام از مراحل ارتودنسی دندان شامل چند اقدام دندانپزشک میباشد که به طور کامل در این مقاله به شرح آن می پردازیم.
ماهها یا سالها وقت و هزینه هنگفتی را صرف کردهاید، رنج و دردسرها را تحمل کرده اید تا دندانهایی صاف و مرتب داشته باشید و به تازگی از تحمل آن در دهان راحت شدهاید. اما در واقع این پایان کار نیست چون باید پلاک بگذارید تا دندانها در موقعیت جدیدشان باقی بمانند. استفاده از پلاک طبق تجویز متخصص ارتودنسی، به ویژه ظرف یک سال نخست پس از جداکردن بریس، اهمیت زیای دارد، زیرا تقریبا 9 ماه طول میکشد تا رباطهای اطراف دندان موقعیت جدیدشان را حفظ کنند. اگر از پلاک به طور منظم استفاده نکنید، دندانهایتان دوباره جابهجا خواهد شد. بسیاری از افراد پس از گذشت یک سال تنها شبها، آن هم چند شب در هفته، از پلاک استفاده میکنند تا مطمئن شوند که داشتن لبخند زیبا را از دست نخواهند داد.
تمامی ابزارهای مورد استفاده در ارتودنسی دندان ممکن است در ابتدا باعث درد و ناراحتی فرد شوند. در صورتی که درد از بین نرفت، دندانپزشک میتواند تنظیماتی را انجام دهد تا به رفع ناراحتی فرد کمک کند. اندک زمانی پس از این که بریس تنظیم شد، دندان معمولاً درد میگیرد، اما این درد پس از مدتی برطرف میشود.
طول درمان ارتودنسی دندان برای هر فرد متفاوت است، اما ممکن است درمان 12 الی 30 ماه طول بکشد برای بزرگسالان این زمان ممکن است طولانی تر باشد، زیرا استخوان صورت دیگر رشد نخواهد کرد. رعایت بهداشت دندانها و لثهها کمک میکند تا درمان در زمان خودش و در مسیر صحیح صورت گیرد.
وسایل مورد استفاده در ارتودنسی دندان به خودی خود نمیتوانند باعث ایجاد آسیب شوند، اما تمیز کردن ضعیف آنها و استفاده زیاد از مواد غذایی شیرین و نوشیدنیها میتواند آسیب جدی به دندانها وارد کند. به همین خاطر لازم است دندانها و لوازم ارتودنسی به کار رفته در دهان با دقت زیاد و بطور منظم تمیز شوند، تا عوارضی برای دندان نها به وجود نیاید.
قیمت ارتودنسی بستگی به میزان مشکل و نوع ارتودنسی دندان دارد. در صورتیکه درمانهای مرحله اول با پلاکهای متحرک انجام شود هزینه ارتودنسی ثابت کمتر خواهد بود، البته بسته به شدت مشکل و تعداد پلاکهای مورد استفاده این هزینه متفاوت خواهد بود.
در بیمارانی که نیاز به درمان ارتودنسی دندان همراه با جراحی فک دارند، هزینه ارتودنسی دندان چون در دو مرحله قبل و بعد از درمان انجام میشود بیشتر خواهد بود و هزینه درمان جراحی که ممکن است توسط جراح فک و صورت انجام میشود، جدا از هزینه ارتودنسی دندان خواهد بود.
ارتودنسی ثابت و متحرک یک رویکرد درمانی دندان پزشکی است که برای بیمارانی استفاده میشود که نحوه قرارگیری دندانهای آنها در دهان به خاطر کوچک بودن فک نامناسب است (مال اکلوژن) و دندانها به صورت صحیح قرار نگرفته اند(کجی دندان) و به همین دلیل بیمار با مشکل در هنگام جویدن یا گاز گرفتن مواجه میشود. روش درمانی ارتودنسی دندان شامل درمان و کنترل جنبههای مختلف رشد فک و صورت (ارتوپدی فک و صورت) و بهبود ظاهر دندان ها و طرح لبخند نیز می باشد.
فقط دندانپزشک یا متخصص ارتودنسی میتواند تعیین کند که آیا انجام دادن ارتودنسی دندان برای بیمار لازم می باشد یا وی نیازی به انجام آن ندارد. دندانپزشک بر مبنای ابزار تشخیصی از جمله شرح حال کامل پزشکی و پرونده دندانپزشکی بیمار، معاینه بالینی، مراقبت ها(تغذیه در ارتودنسی)، قالب گرفتن از دندانها و عکسهای رادیوگرافی و در صورت لزوم اصلاح طرح لبخند نظر قطعی خود را در زمینه مفید بودن ارتودنسی دندان می دهد و برنامه درمانی مناسب با شرایط بیمار را طرح ریزی میکند و مراقبت های ارتودنسی را نیز برا بیمار شرح می دهد.
بهترین زمان انجام ارتودنسی دندان برای درمان نامرتبی دندان ها در کودکی است، اما این روش درمانی برای ارتودنسی بزرگسالان نیز مفید است، بطوریکه تعداد افراد بزرگسالی که این درمان ارتودنسی را انجام میدهند رو به افزایش است. برای انجام ارتودنسی کودکان توسط ارتودنتیست، باید صبر کرد تا تعداد دندان های مناسب برای این نوع درمان رشد کنند.
دو نوع اصلی ارتودنسی که برای صاف کردن دندان ها در افراد استفاده می گردد، عبارتست از ارتودنسی ثابت و ارتودنسی متحرک. نوع دیگر، ارتودنسی نامرئی است. همچنین در ادامه به هر سه نوع ارتودنسی و ارتودنسی مخفی که یک نوع از ارتونسی ها می باشد، به بحث آن می پردازیم.
رایجترین نوع ارتودنسی مورد استفاده، ارتودنسی ثابت است. از این روش زمانی استفاده می گردد که دقت عملکرد برای پزشک اهمیت داشته باشد. هر چند در این حالت بیمار میتواند بطور عادی غذا بخورد، اما باید از مصرف بعضی غذاها و نوشیدنیها در زمان استفاده از ارتودنسی ثابت اجتناب کرد. برای مثال نوشیدنیهای حاوی کربونات، شیرینی سفت یا تافی از مواردی است که فرد باید از مصرف آنها خودداری کند. افرادی که در فعالیتهای ورزشی شرکت میکنند باید متخصص ارتودنسی را در جریان قرار دهند تا در صورت لزوم محافظهای لثه خاص برایشان تجویز شود.
رایجترین نوع ارتودنسی ثابت، از براکت استفاده می کند. براکت ها از پلاکها و یا سیمها و قیدها تشکیل شده است. دندانپزشک قیدها را اطراف دندان می بندد، و از آن برای محکم نگهداشته ابزارهای ارتودنسی دیگر در محل خود استفاده می گردد.
در مرحله بعد از پلاکها برای ایجاد اتصال در جلوی دندانهای بیمار استفاده میشود. سیمها به شکل یک کمان از داخل پلاکها رد شده و به قیدها محکم بسته می شود. با سفت شدن سیمهای کمانی، دندانهای فرد کشیده میشوند و بدین صورت به سمت محل صحیح قرارگیری حرکت میکنند. بیمار باید ماهی یک بار برای اصلاح وضعیت پلاکها به متخصص ارتودنسی مراجعه کند. دوره درمان در این حالت میتواند برای چند ماه تا چند سال ادامه داشته باشد، اما در مورد این مسئله که درمان ارتودنسی دقیقا چقدر طول می کشد، تنها یک دندانپزشک خوبپس از بررسی وضعیت بیمار می تواند طول درمان را مشخص کند. کودکان معمولاً ترجیح میدهند از پلاکهای ارتودنسی رنگی استفاده کنند، در حالی که بزرگسالان انواع شیشه ای مانند و شفاف پلاک را ترجیح میدهند.
از ارتودنسی متحرک دندان برای درمان مشکلات جزئی همچون جلوگیری از مکیدن شست یا اصلاح انحراف کم دندانها استفاده میشود. هنگام استفاده از این روش میتوان لوازم ارتودنسی را برای تمیز کردن پس از غذا خوردن یا برای نخ دندان کشیدن از دهان خارج کرد. در مواردی، ممکن است دندانپزشک به بیمار توصیه کند در هنگام انجام فعالیتهای مانند نواختن یک ساز بادی یا دوچرخه سواری ارتودنسی متحرک را از دهان خود خارج کند.
ارتودنسی نامرئی دندان از مواد پلاستیک شفاف و سخت برای ردیف کردن دندان ها استفاده میکند. در این رابطه برای بیماران از انواع نسبتاً متفاوتی استفاده میشود. هر مجموعه از این ارتودنسی برای دو هفته قبل از جایگزینی آن با مجموعه جدید استفاده می گردد. ارتودنسی نامرئی از پلاستیک شفاف ساخته شده و به همین خاطر تقریباً غیر قابل رویت است. به این ترتیب اطرافیان بیمار اصلا متوجه نمیشود که وی از این درمان برای ردیف کردن دندانهای خود استفاده کرده است. این پلاستیک های شفاف در هر روز باید برای 22 تا 23 ساعت مورد استفاده قرار گیرد تا بهترین نتایج ممکن حاصل شود.با تقبل هزینه ارتودنسی نامرئی میتوان به راحتی برای غذا خوردن، نوشیدن، مسواک زدن و نخ دندان کشیدن از دهان خارج کرد. برای استفاده از این روش باید همه دندانهای دائمی رشد کرده باشد.
انجمن متخصصن ارتودنسی امریکا سن هفت سالگی را سن ارتودنسی و سن مناسب برای اولین معاینه جهت بررسی لزوم ارتودنسی پیشگیریدندان کودکان ذکر کرده است. در این سن غالب دندانهای شیری و تعدادی از دندانهای دائمی رویش پیدا کردهاند و برای دندانپزشک امکان ارزیابی دقیقی از وضعیت کلی دندان ها، فک بالا و فک پایین بیمار را فراهم میکند.